11.12.2020, Ewelina Kucharska
W niedzielę, 13 grudnia o godzinie 15.00, na antenie radiowej Dwójki i na stronach internetowych PR, rozpocznie się koncert symfoniczny w 39. rocznicę wprowadzenia stanu wojennego. Orkiestrę Polskiego Radia poprowadzi jej dyrektor artystyczny Michał Klauza.
Wprowadzenie stanu wojennego to dla mnie wydarzenie abstrakcyjne – coś, co znam z opowieści dziadków i rodziców. Miałam to szczęście, że urodziłam się w wolnym kraju, dlatego z trudem wyobrażam sobie, co przeżywali Polacy 39 lat temu. Tata wspomina co rok, że chociaż był przerażony, nie zdawał sobie sprawy z tego, co tak naprawdę się dzieje. Mnie zaś, jako osobie wrażliwej na doświadczenia muzyczne, obraz stanu wojennego stał się bliższy po przeczytaniu programu tego koncertu. To właśnie muzyka przemawia do mnie najbardziej – niesie w sobie emocje, których nie sposób wyrazić słowami.
Koncert rozpocznie Adagietto z Raju utraconego Krzysztofa Pendereckiego. Utwór ten miał swoją premierę w 1978 roku. Powszechnie uważany za operę, jest formą średniowiecznego dramatu liturgicznego – sacra rappresentazione. Libretto przedstawia losy Adama, Ewy i Szatana tuż po wygnaniu z rajskiego ogrodu. Wspomniane Adagietto pełni w kompozycji funkcję instrumentalnego intermezza i pojawia się pomiędzy sceną piątą aktu drugiego, w której Ewa tańczy i śpiewa po spożyciu jabłka, a szóstą – lamentem Adama. Utwór oddaje atmosferę niepewności i niepokoju, a bogata instrumentacja potęguje pochmurny, pełen smutku i żalu charakter dzieła.
Drugim utworem, który będziemy mieli okazję usłyszeć, jest Fantazja na wiolonczelę op. 52 Mieczysława Weinberga. Dorobek tego kompozytora jest ogromny – obejmuje ponad 20 symfonii, 18 koncertów solowych, 17 kwartetów smyczkowych oraz wiele innych utworów orkiestrowych, kameralnych i solowych. Utwory Weinberga nie są powszechnie znane, chociaż mają wiele do zaoferowania. Fantazja na wiolonczelę, którą z Orkiestrą Polskiego Radia wykona Marcin Zdunik, jest po prostu piękna. Weinberg wyeksponował możliwości instrumentu, a przy tym zaprezentował swój talent do pisania lirycznych melodii. Charakter dzieła zmienia się wielokrotnie, przez co słuchacz jest ciągle zaciekawiony, ale i pozostawiony z narastającą niepewnością o to, co przyniesie przyszłość.
Koncert zakończy się Symfonią kameralną op.110a Dymitra Szostakowicza w orkiestracji Rudolfa Barshaia. Jeden z najwybitniejszych symfoników XX wieku nie miał łatwego życia – zmuszony do komponowania w konflikcie ze stalinowską cenzurą, niejednokrotnie pozbawiany był wszelkich przywilejów, w tym utraty paszportu. Szostakowicz odzyskał go po napisaniu kantaty sławiącej Stalina w 1949 roku. Wtedy też cenzura wobec jego twórczości została złagodzona. Utwór, który zostanie zaprezentowany podczas niedzielnego koncertu powstał w 1960 roku jako VIII kwartet smyczkowy c-moll. Sam kompozytor o dziele wypowiedział się tak: Napisałem nikomu niepotrzebny i ideowo poroniony kwartet. Rozmyślałem o tym, że jak kiedyś umrę, nikt chyba nie napisze utworu poświęconego mojej pamięci. Dlatego postanowiłem sam taki skomponować.
Muzykolog Sołomon Wołkow uważa jednak, że kompozycja poświęcona została ofiarom terroru stalinowskiego, a zdanie argumentuje tym, że w kwartecie cytowane są fragmenty pieśni rewolucjonistów Zamęczony w ciężkiej niewoli oraz Lady Makbet mceńskiego powiatu – opery Szostakowicza, która w wersji oryginalnej była w Rosji zakazana przez 65 lat. VIII Kwartet, zwany też w wersji orkiestrowej symfonią kameralną to muzyka przepełniona ogromnym smutkiem.
13 grudnia – może warto tego dnia zatrzymać się chociaż na chwilę i poddać refleksji wydarzenia sprzed 39 lat…
