pobrane (4)

Matka Spartanka – zaangażowana opera polityczna

28.05.2020, Ewelina Kucharska

Do rozwoju sztuki zawsze potrzebne były (poza talentem twórców) pieniądze. Nie dziwi więc fakt, że pod koniec XVIII wieku muzyka gościła na dworach magnackich. Ośrodkiem, w którym największą rolę odgrywał patriotyzm, były Puławy – to tu książę Adam Kazimierz Czartoryski, działacz na polu reform kulturowo-oświatowych, wraz z małżonką Izabelą, która interesowała się folklorem, stworzyli scenę puławską, na której dominował polski repertuar. Izabela nie kryła swojego uwielbienia do tematyki ludowej, toteż wywierała wpływ na dworskich literatów i muzyków.

Pałac Czartoryskich w Puławach, źródło: www.lessel.pl

W 1785 roku – 13 lat po I rozbiorze Polski – kapelmistrz dworu, kompozytor Wincenty Lessel rozpoczął formowanie puławskiej orkiestry, a już rok później, 15 czerwca, wystawiona została jego pierwsza opera – Matka Spartanka z librettem autorstwa Franciszka Dionizego Kniaźnina. Dzieło ukazuje patriotyczne cnoty oraz męstwo starożytnych Spartan, którzy w obliczu niebezpieczeństwa, grożącego ojczyźnie ze strony tebańskich wojsk, gotowi są do największych poświęceń. Tytułowa postać, Teona, wywodząca się z królewskiego rodu Heraklitów, uosabia obywatelską odpowiedzialność, szlachetność i ofiarność. Matka stawia niepodległość ojczyzny nawet ponad życie swojego syna, a jej dzielność miała stać się wzorem do naśladowania dla polskich kobiet. Utwór skierowany jest przeciwko ugodowej polityce Stanisława Augusta Poniatowskiego wobec Rosji.

Matka Spartanka” dedykowana była Stanisławowi Potockiemu, źródło: Biblioteka Narodowa

Matka Spartanka nie jest typową XVIII-wieczną operą – składa się ze zbioru monologów, które wskazują na patriotyczne wartości. Kniaźnin nie wyeksponował przebiegu wydarzeń, lecz największy nacisk położył na moralizatorskie treści, które ukazane zostały zarówno w ariach, recytatywach, jak i partiach chóralnych. Niemałe znaczenie dla wzmocnienia patriotycznego i politycznego wydźwięku opery miała obsada – główną rolę odgrywała Izabela Czartoryska, a w pozostałych rolach udział wzięły jej dzieci.

Pałac Czartoryskich w Puławach, akwarela Konstantego Czartoryskiego

Zaprezentowany w operze nowy wzorzec patriotyzmu polegał na gotowości do podjęcia zbrojnego czynu w obronie niepodległości ojczyzny. Opera odbiła się szerokim echem w Polsce, o czym świadczą wiersze pisane krótko po premierze. Wiersz Bezimiennego na reprezentacyą tej opery Stanisława Trembeckiego, który jest formą komentarza do Matki Spartanki, wyraźnie pochwala obyczaje panujące w Puławach, zaś przeciwnicy reform politycznych wyśmiewali kompozycję.

Muzyka do Matki Spartanki nie zachowała się, jednak to nie ona odgrywa najważniejszą rolę. Siła dzieła leży w jego symbolicznym przekazie, zatem zachęcam Państwa do lektury. Pełna treść dostępna jest tutaj.

W 2015 roku z inicjatywy waltornistki Joanny Elżbiety Mazur oraz śpiewaka operowego i reżysera Tomasza Mazura została założona Fundacja imienia Wincentego i Franciszka Lesslów, organizująca między innymi od 2016 roku Lessel Festival. Szczegółowe informacje można znaleźć tutaj.

Wincenty Lessel miał czeskie pochodzenie. Jego syn Franciszek Lessel był również kompozytorem, uczniem Józefa Haydna.

Franciszek Lessel, źródło: Patachonf, Wikipedia