08.06.2021, Magdalena Jagiełło-Kmieciak
Na scenę Opery na Zamku w Szczecinie wraca zachwycająca opera Giacoma Pucciniego Madama Butterfly w reżyserii Pii Partum, pod batutą Vladimira Kiradjieva, jedna z najsłynniejszych oper świata. Zobaczymy ją w sobotę 12 czerwca i w niedzielę 13 czerwca.
Serdecznie zapraszamy na melodramat wszech czasów i najgłębszy psychologicznie portret kobiety w operowej literaturze!
Madama Butterfly to jedno z najsławniejszych dzieł w repertuarze operowym. Wysmakowana brzmieniowo, multikolorowa partytura Giacoma Pucciniego opowiada dramatyczną historię związku japońskiej gejszy i porucznika amerykańskiej marynarki, a sposób jej oddziaływania podobny jest poetyce obrazu filmowego. Autorzy libretta nawiązali do kilku źródeł literackich: francuskiej powieści Pierre’a Lotiego Madame Chrysanthème, opowiadania Johna Luthera Longa Madame Butterfly i bazującego na nim dramatu Davida Belasco pod tym samym tytułem.
Choć główna postać opery Cio-Cio-San swój przydomek zawdzięcza rodowemu herbowi wyrzeźbionemu w kształcie motyla, to można doszukać się w nim głębszej symboliki. Motyl symbolizuje przecież zarówno piękno, jak i kruchość życia. Chryzantema to zarówno kwiat szczęścia, jak i żałoby. Butterfly składa się więc z paradoksów – żyje, by kochać, ale jednocześnie kocha, by umrzeć. Cio-Cio-San uniesiona uczuciem porzuca religię przodków, gorączkowo szukając nowej tożsamości. Uciekając od przeszłości, nie odnajduje jednak przyszłości. Jej świat rozpada się na naszych oczach w drobny pył, a samobójczy gest ma charakter rytualnego obrzędu. Pomimo premierowej klęski Madama Butterfly szybko osiągnęła sławę, by z czasem – razem z Traviatą i Carmen – stworzyć triadę najpopularniejszych oper świata.
Butterfly jest najgłębszą psychologicznie ze wszystkich postaci Pucciniego. Piętnastoletnia gejsza, która szczerze zakochała się w poruczniku amerykańskiej marynarki Pinkertonie, który poślubił ją nieco dla zabawy, prezentowana jest jako bohaterka dynamiczna i wielowymiarowa: pełna wdzięku narzeczona, namiętna kochanka (jeden z najwspanialszych duetów miłosnych, po Wagnerowskim Tristanie i Izoldzie), oczekująca powrotu ukochanego wierna żona i kochająca matka. Kreująca jej rolę śpiewaczka musi pokazać różnorodne i niekiedy skrajne emocje, od miłosnego uniesienia i radości aż po rozpacz, która wiedzie bohaterkę do decyzji o odebraniu sobie życia, gdy dowiaduje się, że Pinkerton ma nową, „prawdziwą” żonę.
Butterfly to także partia niezmiernie trudna muzycznie, wymagająca od śpiewaczki nie tylko umiejętności oddania dramatycznego wymiaru postaci, ale również znakomitej techniki i kondycji wokalnej. Jest obecna na scenie przez całe przedstawienie, a śpiewa niemal przez 90 minut – zupełny ewenement w dziejach opery. Nic dziwnego, że tak złożona postać, zadziwiająco skompilowana jak na swój wiek – w I akcie ma ona lat piętnaście, w drugim o kilka więcej – prowokuje do prób nowego jej odczytania, mającego dokonać reinterpretacji dzieła.
W takim właśnie kierunku zmierza propozycja artystyczna Pii Partum. Dla reżyserki drugorzędne w budowaniu postaci stają się japońskie realia i czas akcji. Jej bohaterowie są po prostu współczesnymi mieszkańcami wielkiego miasta, ulegają jego rytmowi, żyją w nieustannym pędzie. Najważniejsze jest jednak przekonanie, że Butterfly to osobowość dążąca do autodestrukcji, która być może od samego początku wie, że jej małżeństwo z Pinkertonem jest „nieprawdziwe” i że zostanie przez niego oszukana i porzucona. Konsekwentnie zmierza jednak do samozniszczenia, oszukuje się, choć wie, że Pinkerton do niej nie wróci. Jest jednak bohaterką aktywną, działającą w swojej samotności, skontrastowaną ze słabym i pasywnym Pinkertonem. Jej finałowe samobójstwo zdaje się być nie spełnieniem kulturowego rytuału – zgodnego z sentencją wypisaną na mieczu, którym odbiera sobie życie: Niech z honorem umiera ten, komu los nie pozwolił żyć z honorem – ale indywidualnym wyborem, dopełnieniem tego, co było dla niej oczywiste zapewne od samego początku. Reżyserka skupia się na ukazywaniu samoświadomości bohaterki, jej pogłębiającej się samotności, a także dziwnej i tajemniczej przyjemności, jaką daje jej zmierzanie do obranego celu – autodestrukcji. Szczecińskie przedstawienie nawiązuje do poetyki filmów Larsa von Triera, jest wzbogacone o postać tancerza – alter ego Butterfly, a także o multimedialne projekcje obrazu współczesnego Tokio.
Pia Partum: Zasadniczym punktem w moim odczytaniu tej opery jest to, że słowo „butterfly” interpretuję jako „ćmę”. Główna bohaterka jest ćmą, osobą, która ma w sobie zakodowany pęd ku samozagładzie. Jej wybory życiowe prowadzą do samounicestwienia. Brnie w sytuacje, które ją po prostu niszczą. To kobieta, która zakochuje się w sposób straceńczy, z góry skazany na klęskę. Jest w tym pewna gra ze swoim jestestwem, swoimi uczuciami, swoim życiem. To jest dla mnie w tej operze ciekawe, a nie problem kulturowy, czy małżeństwa biednych Japonek z Amerykanami. Historia kobiety, która zakochuje się w niewłaściwym człowieku, czeka, tęskni, wręcz wariuje, jest dla mnie absolutnie ponadczasowa. Takich opowieści mamy mnóstwo wokół nas. Butterfly to ćma – nie motylek. Pędzi ku światłu jak kamikadze. Popełnia samobójstwo – to dowód na chęć samozagłady – z dumą, nie zważając na okoliczności, na dziecko. Jest jak postać szekspirowska, jak Lady Makbet. Ta opera to melodramat, coś, czego współczesny człowiek się boi, czyli sentymentalności, uczuciowości, wzruszeń. A tą operą się wzruszamy aż do płaczu. I to jest w niej piękne.
Realizatorzy
Kierownictwo muzyczne: Wojciech Semerau-Siemianowski
Reżyseria: Pia Partum
Scenografia i kostiumy: Barbara Hanicka
Choreografia: Tomasz Wygoda
Reżyseria świateł i projekcje: Wojciech Puś
Materiał wideo: Masahiro Tachibana
Przygotowanie chóru: Małgorzata Bornowska
Asystent reżysera: Wiesław Łągiewka
Obsada
Madama Butterfly: Anna Wiśniewska-Schoppa (12.06), Lucyna Boguszewska (13.06)
B.F. Pinkerton: Pavlo Tolstoy
Sharpless: Tomasz Łuczak
Suzuki: Wanda Franek
Goro: Piotr Zgorzelski
Kate Pinkerton: Anna Rosa
Książę Yamadori: Paweł Wolski
Bonzo: Janusz Lewandowski
Komisarz: Mirosław Kosiński
Urzędnik cesarski: Wiesław Łągiewka
Ćma: Patryk Kowalski
Orkiestra i Chór Opery na Zamku
Dyrygent: Vladimir Kiradjiev
Inspicjent: Maria Malinowska-Przybyłowicz
Program można przeczytać tutaj.
